#BeeldindeKijker - April 2023
Kerktoren van de vroegere Sint-Margaretakerk
Vlak voor de val van de Berlijnse Muur stond ik op het plein voor de Sint-Margarethakerk te Knokke, gekleed in een witte pij en met een houten kruisje rond de nek. Als deel van één van de laatste generaties waarin het nog evident was dat je, zeker als leerling van een katholieke school, je plechtige communie deed. De Sint-Margarethakerk was gedurende die eerste twaalf levensjaren mijn kerk, de kerk waar ik het vaakst kwam. Een grote kerk, gebouwd om de massa toeristen te kunnen huisvesten die elke zomer naar de kust afzakten. In mijn tijd, dertig jaar na de bouw, een te grote kerk, want die massa toeristen was er wel nog, maar ze kwam op zondag niet meer naar de kerk. En toch maakte ze een enorme indruk op me, groot en sober als ze was. Misschien de verklaring waarom ik tot de dag van vandaag Romaanse kerken verkies boven Gotische. Maar nog het meest was ik geïnteresseerd in dat kleine, een beetje bouwvallige, torentje naast de kerk, het enige wat overbleef van de oude kerk van Knokke. Klein en gedrongen in vergelijking met de rijzige toren van de nieuwe kerk. De rest van de kerk was gesloopt wegens oorlogsschade en omdat de massa toeristen er niet meer in paste. Enkel het torentje, beschermd monument sinds 1938, bleef over. Het verhaal ging dat de toren ooit een baken was voor de scheepvaart. Het leek me dat de toren een overblijfsel was uit een tijd toen alles veel kleiner was. Toen leefde mijn overgrootmoeder nog, een kleine, kranige vrouw die in haar 93 levensjaren 9 kinderen op de wereld zette. Ze leefde in een traditioneel kusthuisje, nu quasi volledig verdwenen, lang, smal en gedrongen, een gelijkvloers en één verdieping onder het dak. Piepklein met achteraan een hoop koterij. Elk jaar werd de hele familie, kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen, met nieuwjaar in dat kleine huisje gepropt. Overvol en veroordeeld tot elkaars schoot. Het huisje leek deel uit te maken van een ander stukje Knokke dan de mondaine badplaats die het toen al was. Een Knokke dat bestond uit kleine gehuchten met klinkende namen zoals de Oosthoek, 't Kalf, Zevenkote, het Hazegras en De Vrede. In mijn hoofd was het verleden klein. Kleine mensen, kleine huizen, kleine woonkernen, kleine kerktorens. Ik vroeg me af hoe die oude kerk er moet uitgezien hebben. Sporadisch zag ik de toren in de jaarlijkse schoolkalender of op een schilderij van Camille Pissarro, maar de oude kerk bleef een mysterie. Zoals elke twaalfjarige groeide ik verder op en vergat ik uiteindelijk de kerk uit mijn jeugd, op een occasionele begrafenis na. Ik dook nog veel verder het verleden in, ging archeologie studeren en richtte me op de pre- en protohistorie. Zoals zovelen werd Gent mijn thuisbasis en Knokke enkel nog het decor voor een occasioneel familiebezoek. En nu, bijna 35 jaar later, kan ik mijn vraag van toen beantwoorden. Gewoon door in onze eigen archieven te duiken. Binnen het agentschap bewaren we een collectie plannen en bouwtekeningen van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen. Een prachtige collectie opgebouwd door de KCML toen ze regelmatig om advies gevraagd werd bij geplande verbouwings- en restauratiewerkzaamheden bij openbare gebouwen, voornamelijk kerken. Tot voor kort waren deze plannen enkel te bewonderen op afspraak in Brussel. Met een recente digitaliseringsoperatie hebben we daar echter verandering in gebracht. We zijn dan ook verheugd dat iedereen, binnen en buiten Vlaanderen, de plannen nu in hoge resolutie kan raadplegen vanachter zijn of haar computer. Zo kan iedereen op dit plan uit 1904 zien hoe de kerk er rond de eeuwwisseling uitzag, ten tijde van een project om de kerk uit te breiden. Want ook toen al, 50 jaar voor de kerk zou afgebroken worden, was ze te klein. Zie je wel, ik had toch gelijk. Alles was klein in het verleden, zelfs de kerk. Koen Van Daele #BeeldindeKijker - maart 2023 ___ Opschrift: Kerk van de H. Margarita te Knocke-aan-Zee. Ontwerp van vergrooting en herstelling Omschrijving plan: opstanden voor- en achtergevel, dwarsdoorsneden Datum KCML: 28/05/1904 Archiefnummer: W0876
Meer informatie over de afbeelding
